Get Adobe Flash player

Sztych Brauna i Hogenberga

"Civitates orbis terrarum" - ten wspaniały zbiór map miast całego świata został wydany w Kolonii w roku 1572. Szóste wydanie (w którym znalazła się mapa Poznania) zostało wydane w roku 1617. Wydawcą dzieła był kleryk z Kolonii Georg Braun (1541-1622)przy współudziale Franza Hogenberga (1535-1590), rytownika pochodzącego z Antwerpii, skąd musiał uciekać z powodu zamieszek politycznych i religijnych.
Widok miasta oparty jest na zamówionym przez magistrat poznański w roku 1615 planie miasta, który był przeznaczony dla sejmu. Artysta będący autorem obrazu tworzył go prawdopodobnie znajdując się w okolicach wzgórza winiarskiego. Nazwisko tego autora jest nieznane.

1

Poniżej powiększenia fragmentów widoku miasta z opisami ciekawszych obiektów:

1

1. Potężne pale, wbite w dno rzeki, służyły jako podstawa tzw. gaci, czyli konstrukcji z gałęzi i desek, uzupełnianej kamieniami i gliną. Takie konstrukcje były wykorzystywane m.in. do podpiętrzania poziomu rzeki i kierowania jej wód w stronę kół młyńskich. Pale mogły też tworzyć podstawę jazów, służących do połowów ryb. Niestety stosowanie tych konstrukcji powodowało, że Warta, w przeciwieństwie do np. Wisły, była żeglowna od czasu do czasu, pomimo licznych uchwał sejmowych, podejmowanych w sprawie wolnej żeglugi na rzekach Rzeczypospolitej.
2. W roku 1562 Stanisław Górka, wojewoda poznański, ulokował na tym terenie miasto Stanisławowo, mające stanowić konkurencję dla Poznania. Ponieważ miasteczko lokowano na gruntach wsi Rataje, należącej do Poznania, miasto Poznań wszczęło proces, wygrało go i w roku 1599 wcieliło miasteczko do Poznania. Tą część Poznania nazywano później "Miasteczkiem", a po wybudowaniu kościoła przyjęła się nazwa św.Roch".
3. Most Wielki zwany także Mostem Łacina był mostem drewnianym o konstrukcji tzw. "leżajowej". Od strony Grobli zamykała go wieża strażnicza. Most miał długość około 250 metrów (na mapie jego długośc jest zniekształcona w porównaniu do np. wysokości budynków). Obecnie w tym miejscu znajduje się most św.Rocha.
4. Zachodnie koryto Warty, zwane "Zgniłą Wartą". Szerokość zachodniego koryta Warty odpowiadała mniej więcej 1/4 szerokości koryta wschodniego. Zachodnie koryto miało charakter zastojowy i zbiegem lat ulegało zawężaniu. Charakterystyczna nazwa wzięła się z faktu, iż zaduch stojącej wody potęgowany był smrodem wyrzucanych do wody śmieci i fekaliów. Zachodnie koryto Warty zostało zasypane w latach 1889-1896. Obecnie jego przebieg powtarza ulica Mostowa. Na rysunku brak strugi Karmelickiej, która uchodziła do "Zgniłej Warty" na wysokości dzisiejszej "Magdalenki" - została zasypana w tym samym czasie, a jej dawny przebieg obecnie wyznaczają ulica Marii Magdaleny, teren szpitala onkologii i ulica Łąkowa.
5. Kościół bernardynów (św.Franciszka Serafickiego). Murowana świątynia powstała w roku 1470. W 1609 dobudowano do kościoła kaplicę Matki Boskiej Loretańskiej.


1

1. Brama Wodna była elementem fortyfikacji miejskich zapewniających komunikację w kierunku Kalisza, Środy Wielkopolskiej i Warszawy. Na jej wysokości funkcjonował drewniany most na fosie. Na opisywanym sztychu brama to budowla z dwuspadowym dachem i szczytami gotyckimi lub renesansowymi. Brama została rozebrana pod koniec XVIII wieku.
2. Kolegiata św.Marii Magdaleny była w swoim czasie jednym z większych kościołów gotyckich w Polsce. Zbudowana w XIII wieku, przetrwała z licznymi peregrynacjami do roku 1802, kiedy to jej ruiny zostały ostatecznie rozebrane. O potędze kościoła świadczy chociażby ilość kaplic: 27. Obecnie w tym miejscu znajduje się plac Kolegiacki.
3. Most na fosie przy wylocie tzw. "Ciemnej Bramki". Most łączył Nowy Rynek (obecnie plac Kolegiacki) z placem przy kościele Bernardynów. Był to most drewniany, długości około 10 metrów.
4. Kościół Wszystkich Świętych, obecnie nie istniejący (ulica Wszystkich Świętych)
5. Brama Wrocławska wzniesiona na szlaku prowadzącym na Dolny Śląsk i w kierunku Wrocławia. Składała się z części bramnej oraz przedbramia, które stanowiło fragment murów miejskich. W jej okolicach fosę zasilała odnoga Warty zwana Notecią (niewidoczna na sztychu).


1

1.Kościółek św.Krzyża, istniał już w roku 1420. Przy kościółku istniał także szpitalik. Kościół istniał do roku 1797. Pamięć jego utrwalono w nazwie placu Świętokrzyskiego (obecnie plac Wiosny Ludów)
2. Wieża zegarna (Czerwona wieża), wysokości około 30 metrów. Tuż obok niej baszta armatnia, której rekonstrukcja przebiega obecnie na dziedzińcu szpitala przy ul.Szkolnej
3. Podmiejskie ogrody, będące własnością bogatych mieszczan (osiedle Nowe Ogrody). Stanowiły źródło zaopatrzenia w warzywa i owoce. Okolice dzisiejszej ulicy Ogrodowej.


1

1. Dawny zamek królewski, stanowiący część miejskich obwałowań. Zbudowany prawdopodobnie przez Przemysła I, rozbudowany przez jego syna Przemysła II. Wielokrotnie niszczony i przebudowywany. Obecnie można go podziwiać w nowej, nieco kontrowersyjnej szacie architektonicznej.
2. Skarpa wzgórza zamkowego. Obecnie prowadzą wzdłuż niej ulice Góra Przemysła i Zamkowa
3. Bogdanka, spiętrzona w celu zapełnienia wodą fosy miejskiej oraz na potrzeby młyna Bogdanka, znajdującego się tuż obok zamku, na wzgórzu od strony dzisiejszego placu Wielkopolskiego (młyn jest niewidoczny na powyższym obrazie).
4. Baszta narożna artyleryjska. Stanowiła zakończenie zewnętrznego muru otaczającego miasto od północnego zachodu. Zachowana we fragmencie, została częściowo zrekonstruowana.


1

1. Ratusz Poznański. Budynek jest po "podrasowaniu" przez Jana Baptystę di Quadro. Podwyższony o jedną kondygnację, rozbudowany w kierunku zachodnim, z attyką i loggią. Posiada już nowy zegar oraz koziołki.
2. Fontanny (studnie) na Starym Rynku. Widoczne figury Apolla, Jowisza, Marsa i Neptuna, wykonane w roku 1615 przez rzeźbiarza Krzysztofa Redla. Swoją drogą ciekawa sprawa, rzeźby są jakoby z roku 1615, a malowidło, na podstawie którego wykonano sztych, musi być wcześniejsze. Może są to zatem jeszcze starsze, drewniane rzeźby w takim razie.
3. Waga miejska po przebudowaniu jej w stylu renesansowym przez Jana Baptystę di Quadro. W owych czasach budynek był siedzibą ważnika oraz jego podwładnych - potażych.
4. Budy (taberny, maguły) cechu czapników - 17 drewnianych bud koło jatek rzeźniczych, naprzeciwko kamienicy Jana Żabińskiego (obecnie nr 77).


1

1. Kościół św.Wawrzyńca (rozebrany w początkach XIX wieku).
2. Most na Chwaliszewo usytuowany w przedłużeniu Bramy Wielkiej. Most był drewniany i miał konstrukcję "leżajową". W celu poboru myta oraz ochrony mostu wybudowany po obu jego stronach wieże strażnicze. Podczas badań archeologicznych w roku 1997 odkopano dolną kondygnację i fundamenty zachodniej wieży. Budowana z czerwonej cegły, mogła pochodzić z czasów Kazimierza Wielkiego.
3. Brama Wielka, zwana też Wspaniałą. Prowadziła tędy droga ze Starego Rynku na Chwaliszewo i dalej na Ostrów Tumski. Widoczny także most przez fosę.
4. Domy garbarzy, położone blisko rzeki, ze względu na duże ilości wody potrzebne do oprawiania skór. Obecnie ulica Garbary.
5. Most przez zachodnie koryto Warty, łączący wyspę Garbary z wyspą Grobla. Most istniał około 500 lat i był drewniany, miał charakter tranzytowy (wraz z mostem Łacina zapewniał komunikację w kierunku wschodnim). Był szczególnie ważny w czasach, kiedy nie istniał most z miasta na Chwaliszewo - wtedy budowano dodatkowy most z Grobli na Chwaliszewo.


1

1. Kościół św.Mikołaja na Zagórzu. Obecnie w tym miejscu jest ulica Wieżowa (nazwa pochodzi właśnie od wieży tego kościoła).
2. Bazylika Archikatedralna. Na sztychu widoczna jako budowla w stylu gotyckim oraz po przebudowie wież w stylu gotyckim (dodane iglice i korony).
3. Fragment mostu cybińskiego, łączącego Ostrów Tumski z osadą na Śródce. Obecnie w tym miejscu stoi most Jordana.
4. Kościół św.Barbary (rozebrany w początkach XIX wieku). Funkcjonował przy nim szpital.


1

1. Kościół Najświętszej Marii Panny, kościół pomocniczy (sukursalny) Katedry. Wedle najnowszych badań w miejscu tego kościoła istniało w X wieku Palatium Mieszka I oraz kaplica Dobrawy.
2. Stare koryto Warty, zwane "Starą Rzeką". W późniejszych wiekach było to koryto drożne. Obecnie, po regulacji, płynie tędy główne koryto Warty.
3. Most Tumski, zbudowany w latach lokacji miasta. Most długości około 40-50 metrów o konstrukcji leżajowej, z obu stron zabezpieczony wieżami bramnymi.


1

1. Kościół Dominikanów (obecnie Najświętszego Serca Jezusowego i Matki Boskiej Pocieszenia). Gotycka świątynia zbudowana dla przeniesionych ze Śródki dominikanów w roku 1253. Po renowacjach można podziwiać jej średniowieczne mury, z których część stanowiła fragment murów obronnych Poznania.
2. Młyn Wielki, wybudowany za czasów Kazimierza Wielkiego. W roku 1589 młyn ten, na podstawie królewskiego przywileju, stał się własnością miasta. Młyn posiadał trzy koła walne. Przez cały czas swego istnienia (do końca XVIII wieku) był młynem mącznym.
3. Furta dominikańska. Jedna z trzech furt (obok Zamkowej i Ciemnej Bramki) zapewniających sprawną komunikację pomiędzy miastem a terenami do niego przyległymi.


1

1. Podwójny mur obronny. Zewnętrzny mur wzmocniony półokrągłymi basztami strzeleckimi. Wewnętrzny mur wzmocniony tzw. "wykuszami", które czasami pełniły także funkcje mieszkalne.
2. Północny odcinek fosy miejskiej, zasilany rzeką Bogdanką. Na sztychu wygląda na brak bieżącego przepływu wody, ale tak naprawdę pod Bramą Wroniecką był specjalny kanał.
3. Brama Wroniecka, która prowadziła w stronę Pomorza Zachodniego i Branderburgii przez przeprawę na Warcie we Wronkach. Obecnie można oglądać pozostałości bramy w dyskusyjny sposób urządzonej ekspozycji.


1

1. Baszta Katarzynek - wykusz otwarty od strony miasta, przebudowany następnie do postaci zamkniętej. W XVI wieku została włączona do zabudowań klasztoru dominikanek (zwanymi wtedy Katarzynkami).
2. Baszta Strażacka - nazwana tak później, gdyż po rozebraniu murów miejskich powstał obok niej budynek straży pożarnej. Basztę rozebrano w roku 1940, zrekonstruowana została w roku 2008.
3. Północny odcinek fosy miejskiej, zasilany wodami rzeczki Bogdanki.


SPIS RZECZY